Đề bài: Phân tích chất thơ (chất trữ tình) trong truyện ngắn “Lặng
lẽ Sa Pa”
GỢI Ý THÂN BÀI
I. Giới thiệu tác giả, tác phẩm
II. Giải thích khái niệm
- Thơ là thể loại văn học thuộc phương
thức trữ tình, bắt nguồn từ cảm xúc của con người. Đặc trưng ngôn từ của thơ:
ngôn từ hàm súc, giàu nhạc tính, giàu chất hội họa.
- Chất thơ (chất trữ tình) trong tác phẩm
truyện ngắn là sự thể hiện những đặc trưng về nội dung và hình thức của thể
loại thơ trong truyện ngắn.
- Biểu hiện cụ thể của chất thơ (chất trữ
tình) trong truyện ngắn:
+ Về mặt nội dung: Bức tranh thiên nhiên
giàu chất hội họa; những vẻ đẹp lý tưởng của con người; những cảm xúc, tâm
trạng của nhân vật.
+ Về hình thức: Những hình ảnh, biểu
tượng, chi tiết giàu hàm nghĩa; những câu văn du dương giàu nhạc tính.
III. Chứng minh
a. Bức tranh thiên nhiên Sa Pa kì ảo, tráng lệ
“Nhà họa sĩ” Nguyễn Thành Long đã sử dụng
chất liệu ngôn từ để tạo nên bức tranh thiên nhiên Sa Pa tuyệt đẹp:
- Đó là bức tranh lung linh sắc nắng:
“nắng bây giờ bắt đầu len tới, đốt cháy rừng cây”, “nắng đã mạ bạc cả con đèo,
đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn”, “nắng chiếu làm bó hoa thêm
rực rỡ và làm cô gái cảm thấy mình rực rỡ theo”.
- Cảnh vật thiên nhiên nơi đây tươi tắn,
quyến rũ: “Sa Pa bắt đầu với những rặng đào”, “những đàn bò lang cổ có đeo
chuông ở các đồng có hai bên đường”, “những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít
trong nắng như những ngón tay bằng bạc”, “những cây tử kinh thỉnh thoảng lại
nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”, những bông hoa đủ loại đủ
màu sắc “đứng trong mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng”…
- Những áng mây bảng lảng trên mặt đất
chính là nét đẹp đặc trưng của Sa Pa. “Mây bị nắng xua, cuộn tròn lại thành
từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi xuống đường cái, luồn cả vào gầm
xe”.
-> Nhận xét
+ Bức tranh thiên nhiên khiến tâm hồn con
người xao xuyến, khiến họ phải “nín bặt” chiêm ngưỡng, rung động.
+ Bức tranh thiên nhiên tạo không khí thi
vị, nên thơ cho cuộc gặp gỡ, khiến các nhân vật như đẹp hơn, lung linh hơn.
b. Vẻ đẹp lý tưởng của những người trẻ nhiệt huyết, sẵn sàng cống
hiến
Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” đã tạo ra một
thế giới lí tưởng của những nhà khoa học trẻ lao động nghiêm túc, thầm lặng
cống hiến, lao động vì tổ quốc, vì cuộc sống của mọi người:
- Đó là anh thanh niên sống một mình trên
đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét làm công tác khí tượng thủy văn kiêm
vật lý địa cầu, nhân vật chính của truyện. Ở anh sáng lên vẻ đẹp của của tình
yêu công việc, của lý tưởng sống, tình yêu cuộc sống và gắn bó với mọi người,
đức tính khiêm tốn đáng quý, đáng trọng. (Phân
tích cụ thể).
- Đó là anh kĩ sư vườn rau, là anh kĩ sư
nghiên cứu bản đồ sét... Tất cả họ đã vẽ nên bức tranh tuyệt đẹp ca ngợi thế hệ
trẻ thời kì kháng chiến chống Mỹ và xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, nhiệt
huyết sức trẻ, với lẽ sống đẹp đáng khâm phục. (Phân tích cụ thể).
-> Tất cả các nhân vật đều không được
đặt tên, tác giả muốn “bình thường hóa” nhân vật của mình, khiến họ trở nên gần
gũi, thân thuộc với người đọc, trở thành những câu chuyện cổ tích giữa đời
thường.
c. Những cung bậc tâm trạng đa dạng của nhân vật
Vẻ đẹp nhân cách của anh thanh niên đã trở
thành những âm vang trong âm thầm, tác động vào người họa sĩ già và cô kĩ sư,
làm nảy lên trong họ những cung bậc cảm xúc đa dạng, sâu sắc:
- Anh khơi dậy ở bác họa sĩ nguồn cảm hứng
nghệ thuật, khiến bác vừa vui sướng, bối rối vừa trăn trở, suy tư. Để cuối cùng
bác thấy thêm yêu cuộc đời, rút ra được những triết lý sâu sắc về cuộc sống. (Phân tích cụ thể).
- Anh khiến cô kĩ sư đi từ bất ngờ, bối
rối, e thẹn đến “bàng hoàng”, để rồi tìm ra câu trả lời về con đường mình đã
chọn, thêm tin tưởng và thêm quyết tâm thực hiện lý tưởng. Ở cô có một tình cảm
hàm ơn quyến luyến với anh thanh niên. (Phân
tích cụ thể).
2. Chất thơ trong hình thức nghệ thuật
a. Những hình ảnh, biểu tượng, chi tiết
giàu hàm nghĩa
- Ý nghĩa nhan đề “Lặng lẽ Sa Pa” gợi tò
mò, gợi ra những vẻ đẹp của Sa Pa và những con người thầm lặng, cao quý nơi
đây.
- Các hình ảnh gợi nhiều suy nghĩ:
+ Hình ảnh “một ngôi sao xa” tượng trưng
cho anh thanh niên và những con người cống hiến thầm lặng, lẻ loi một mình
nhưng góp cho đời những ánh sáng dịu dàng, ý nghĩa.
+ Hình ảnh “một bó hoa của những háo hức
và mơ mộng” mà anh thanh niên trao cho cô kĩ sư: bó hoa của tấm lòng, của niềm
tin, của sức trẻ, nảy nở trong tâm hồn cô những giá trị tốt đẹp.
- Kết thúc mở gợi nhiều dư ba: “Cô gái
liếc nhìn bác già một cái rất nhanh, tự nhiên hồi hộp, nhưng vẫn im lặng”. Câu
kết tác phẩm để lại trong lòng người đọc một ánh sáng ấm áp, đầy hứa hẹn, gợi
ra hình ảnh một cuộc gặp lại trong tương lai.
b. Những câu văn du dương, giàu nhạc tính
Cả tác phẩm có âm hưởng du dương, miên man
nhờ những câu văn dài, bay bổng, giàu nhạc tính. Có thể kể đến như: “Nhà họa sĩ
thì còn trở lại, nhưng cô, trong đất trời Tây Bắc bạt ngàn, trong cuộc đời mông
mênh nói chung, chốc nữa, là cô sẽ đi luôn, biến mất, có cái gì tặng lại anh ta
để, như anh ta nói, kỉ niệm lần gặp gỡ này” è Nhịp điệu du dương của câu văn
gợi ra cái mênh mông diệu vợi của đất trời Sa Pa bảng lảng mây và lung linh
nắng, cái rộng lớn của đời người, và cả cái bâng khuâng của biết bao cảm xúc
không tên trong trái tim cô kĩ sư.
IV. Đánh giá
1. Về nội dung
- Có thể nói, truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”
mang dáng dấp như một bài thơ, chất thơ bàng bạc trong toàn truyện, từ phong
cảnh đẹp hết sức thơ mộng của thiên nhiên vùng núi cao đến hình ảnh con người
sống và làm việc trong cái lặng lẽ mà không hề cô độc bởi sự gắn bó với đất
nước, với mọi người.
- Tác giả đã tạo được không khí trữ tình
cho tác phẩm, nâng cao ý nghĩa và vẻ đẹp của những sự việc, con người được miêu
tả trong truyện, nhờ thế mà tư tưởng chủ đề của truyện được thể hiện sâu sắc.
2. Về nghệ thuật
- Sử dụng ngôn từ tinh tế, tạo
nên những câu văn giàu hình ảnh, nhạc tính.
- Cách kể chuyện tự nhiên, gần gũi, tạo ra
những tình tiết giàu mang những chiều sâu chưa nói hết.