Khi cơn mưa đá đến, trong
tâm hồn đa cảm của Phương Định ánh lên những tia sáng của niềm vui. Bởi sự xuất
hiện của cơn mưa đá khiến mạch truyện trở nên đầy chất thơ, cơn mưa đá đã phủ
lên hiện thực khốc liệt của chiến trường một màn sương huyền ảo: Tiếng mưa ồn ã
tương phản với bầu không khí im lặng đến đáng sợ của giờ phút phá bom. Hơi lạnh
của cơn mưa tương phản với sự oi ngạt, căng thẳng của hoàn cảnh chiến trường
gian khổ, ác liệt. Niềm vui mà cơn mưa mang đến, tương phản với tâm trạng rối
bời, lo lắng, kìm nén của chị Thao và Phương Định khi Nho bị thương. Cơn mưa đá
chính là cao trào cảm xúc,như một sự vỡ òa tâm trạng.
 |
| Cảm nhận tâm trạng Phương Định trong cơn mưa đá |
Cơn mưa đột ngột tạnh và
đánh thức trong Phương Định những nỗi bâng
khuâng, tiếc nuối. Sự tiếc nuối
trống trải như lan tỏa khắp tâm hồn Phương Định qua câu văn “Nhưng tạnh mất
rồi” buông nhẹ như một tiếng thở dài, và qua câu hỏi tu từ “Sau chóng thế” đầy
xuýt xoa, lưu luyến. Phương Định tiếc nuối điều gì?
Lần về tận cùng sự luyến
tiếc, qua phép liệt kê cùng với những câu văn êm dịu tuôn dài miên man gọi thức
quá khứ, từng kỉ niệm trong Phương Định hiện ra như những thước phim quay chậm,
chợt sáng chợt tối đầy cảm xúc. Qua các cụm từ phiếm chỉ “cái gì đấy”, “hình
như”, từng hình ảnh kí ức trong Phương Định ùa ạt tràn về, mới đầu mơ hồ, miên
man, càng lúc càng rõ rệt. Những kí ức hiện về đầu tiên là những gì gần gũi
nhất với Phương Định. Đó là hình ảnh người mẹ - người thân yêu nhất luôn gắn bó
và yêu thương cô. Đó là cái cửa sổ căn phòng gắn bó với cô suốt quãng đời tuổi
thơ mơ mộng. Cánh cửa ấy nhìn ra khung trời lấp lánh những ngôi sao, đặc biệt
là “những ngôi sao to trên bầu trời thành phố”. Hình ảnh ngôi sao ấy khiến ta
liên tưởng đến nhan đề, phải chăng ngôi sao trong kí ức đã cộng hưởng ánh sáng
với một trong “những ngôi sao xa xôi” là Phương Định để chung đúc nên những vẻ
đẹp tâm hồn tuyệt vời, đáng mến?
Những hình ảnh kí ức càng
lúc càng rõ ràng hơn. Câu văn “Phải, có thể là những thứ đó…”, vừa là một sự
xác nhận, vừa khơi dậy rất nhiều cảm xúc, để rồi những làn sóng hoài niệm càng
lúc càng chảy tràn. Những khung cảnh thân quen của thành phố Hà Nội dần sống
dậy trong tâm hồn Phương Định. Phép điệp “hoặc là” như những rung động của trái
tim, sự bồi hồi thương nhớ, khi từng cảnh vật thân quen hiện về trong tâm trí:
“cây”, “cái vòm tròn của nhà hát”, “bà bán kem đẩy cái xe chở đầy thùng kem”,
“trẻ con háo hức bâu xung quanh”.
Những kí ký ức thân thương và sống động ấy được soi
chiếu qua lăng kính của hoài niệm, bỗng lung linh huyền ảo như thế giới cổ
tích. Cơn mưa đá như chiếu ứng gọi thức
kí ức về cơn mưa mùa hạ trong miền kí ức, khiến “con đường nhựa ban đêm” “rộng
ra, dài ra, lấp loàng ánh đèn trông như một con sống nước đen”. Phép so sánh
sinh động, khiến cho thành phố trở nên huyền ảo. Cơn mưa khiến mặt đường như
những mặt gương, và chẳng mấy chốc thành phố bồng bềnh vũ điệu của ánh sáng khi
những ngọn đèn phản chiếu và trở nên “lung linh như những ngôi sao trong truyện
cổ tích nói về xứ sở thần tiên”. Đây là quy luật của tâm lý, quy luật của hồi
tưởng: khi những kí ức tuổi thơ lắng mình xa vắng vào quá khứ, thì chúng trở
nên đẹp và huyền ảo hơn bao giờ hết, kí ức ấy lấp lánh một thứ ánh sáng ấm áp
lạ kì, sưởi ấm tâm hồn ta mỗi khi nhớ về. Và rồi vang vọng từ những kí ức ấy là
những âm thanh quen thuộc đến nao lòng: “Những quả bóng sút vô tội vạ của bọn
trẻ con trong một góc phố”, “tiếng rao của một bà bán xôi sáng có cái mủng đội
trên đầu…”.
Tất cả những điều đó tác
động rất mạnh vào tâm hồn cô thanh niên xung phong. Phương Định thốt lên “Chao
ôi!”- câu cảm thán chứa niềm xúc động và cả niềm thương nhớ, nó là một sự khẳng
định mạnh mẽ đánh tan các cảm giác mơ hồ phía trên: “Có thể là tất cả những cái
đó”. Dòng hồi tưởng chảy tràn trong tâm trí, Phương Định bỗng nhận ra “Những
cái đó ở thật xa…”. Dấu chấm lửng báo hiệu những bồi hồi tha thiết, những bâng
khuâng trong tâm hồn. Tại sao những kí ức ấy đối với Phương Định lại “ở thật
xa”? Đó là khoảng cách có thật về không gian, bởi chân cao điểm nơi Phương Định
và các đồng đội làm việc vốn biệt lập và xa cách với quê hương của cô. Đó còn
là cái xa xôi về thời gian, bởi tất cả hình ảnh sống động và thân thương ấy đến
từ miền trời khác – miền trời của quá khứ, miền trời của kí ức. Hiện tại căng
thẳng khốc liệt luôn phải giằng co trước lằn ranh sống – chết để hoàn thành
nhiệm vụ dường như khiến miền kí ức ấy đối với Phương Định trở nên xa vắng như
một câu chuyện cổ tích.
Thế nhưng, cho dù có những
phút tưởng như lãng quên thì vùng trời cảm xúc ấy vẫn luôn sống mãi trong lòng
Phương Định, luôn thường trực trong tâm hồn cô dù ý thức hay vô thức, để rồi
chỉ cần một cơn mưa đá – cái khoảng lặng yên bình thoáng chốc giữa nhịp điệu
sống căng thẳng nơi chiến trường – từng kỉ niệm ấy sống dậy mãnh liệt hơn bao
giờ hết.
Và một khi chúng sống dậy,
chúng bừng thức một sức mạnh từ bên trong tâm hồn, “xoáy mạnh như sóng trong
tâm trí” Phương Định. Những làn sóng kí ức xoáy mạnh ấy đã đánh thức trong tâm
hồn Phương Định những gì? Phải chăng là tình yêu thiết tha với quê hương, với
gia đình, với mẹ, với từng cảnh vật thân thương nhất của Hà Nội trong cô? Phải
chăng những kí ức ấy tiếp thêm trong Phương Định một nguồn sức mạnh to lớn để
tiếp tục vững vàng vượt qua tất cả? Phải chăng những kí ức ấy nhắc nhớ, khắc
sâu cái lý do cao cả mà thiêng liêng khiến Phương Định và đồng đội phải chống
chọi với cuộc sống khắc nghiệt gian khổ chiến trường: Để bảo vệ những gì thân
yêu nhất? Và phải chăng, nó còn thắp lên trong cô và các đồng đội của mình một
niềm tin và một niềm khao khát mãnh liệt vào một tương lai hòa bình phía trước,
để Phương Định có thể quay trở về sống yên bình với thành phố quê hương, để
những kí ức trong tâm hồn không còn “xa xôi”?
Nguồn: thầy Trần Lê Duy