Đề
bài: Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận được xem là “Khúc tráng ca về người lao động”.
Em hãy phân tích bài thơ để làm sáng tỏ ý kiến trên.
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngã
Củi một cành khô lạc mấy dòng.
(Huy
Cận - Tràng giang)
Cũng
là con thuyền, nhưng sao không buồn bã, lẻ loi, đắm chìm trong bao nỗi sầu thảm
thiết chồng chất, trùng điệp, cũng là thuyền thôi nhưng sao Đoàn thuyền đánh cá
ấy mạnh mẽ, tưng bừng khí thế lao động sôi nổi đến thế, tưởng chừng như lòng
nhiệt huyết, đam mê nồng nàn khẽ chảy, căng lên phơi phới, hăng hái và say mê.
Đoàn thuyền ấy, nhịp độ lao động ấy, đẹp xiết bao trong bài thơ: Đoàn thuyền
đánh cá của Huy Cận.
Bài
thơ mở ra, hoành tráng cảnh vũ trụ dần đi vào giấc ngủ. Và giữa không gian huy
hoàng, tráng lệ ấy, đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi, đem theo tất cả sự hăng
hái và tưng bừng của một đêm lao động.
Mặt
trời, rực rỡ như một quả cầu lửa khổng lồ thả những tia nắng đỏ rực dệt trên mặt
biển xanh thẫm, nung cả đất, cả trời, cả đại dương mênh mông trong cái gam màu
đỏ mạnh mẽ và ấn tượng ấy. Thật nhanh! Hoàng hôn ùa xuống, lan rộng, xâm chiếm
cả mặt biển bao la, cẩn thận cài lại những then cửa sóng dập dềnh của căn nhà đại
dương vĩ đại. Và trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, nhỏ nhoi, màn đêm sập mạnh,
nhanh đến nỗi ta còn ngẩn ngơ tự hỏi: Vào lúc nào thế nhỉ? Chiều tà mới đây
thôi mà bóng đêm đã bao trùm vạn vật rồi. Màn đêm lanh lẹ nhanh kéo theo cả những
sợi nắng loang lổ nuối tiếc nằm vắt mình trên bãi biển, thu lại, cuộn đi cả lớp
lụa mỏng manh màu đỏ rực, chỉ trong giây lát, cả vũ trụ dần im ắng chìm vào giấc
ngủ sâu. Với các âm “cửa”, “lứa”, rồi lại “sập”, cảnh hoàng hôn trên biển diễn
ra thật nhanh, thật mạnh, đầy sự dứt khoát và đột ngột, bất ngờ. Và trong trí
tưởng tượng phong phú của Huy Cận, cảnh biển được phác họa ra, sao mà hoành
tráng đến thế, rạo rực khúc ca mặt trời đến thế, trong như một bức tranh lung
linh sắc màu và đầy ấn tượng. Với cái nét so sánh đặc sắc: “Mặt trời xuống biển
như hòn lửa”, nghệ thuật nhân hóa đầy nét chấm phá và sắc sảo: “Sóng đã cài
then, đêm sập cửa”, hoàng hôn trên biển của Huy Cận rất mới, rất đáng yêu, huy
hoàng mà ngộ nghĩnh, kì diệu như lâu đài của thần biển trong truyện cổ tích thần
tiên, đồng thời cũng rất khác cái hoàng hôn nhuộm đầy, ướt đẫm giọt nước mắt
đau thương, ai oán của kẻ xa quê:
“Buồn
trong cửa bể chiều hôm,
Thuyền
ai thấp thoáng cánh buồm xa xa”.
(Nguyễn
Du - Truyện Kiều)
Cả vũ trụ dần thiếp đi, một
ngày kết thúc. Chính thời khắc đó lại là điểm bắt đầu của đoàn thuyền đánh cá:
“Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.”
Đoàn
thuyền ra đi, cùng với bao niềm lạc quan vững chắc, bao hi vọng tin yêu, với
khí thế lao động hăng say. Nếu như nhịp thở ở hai câu đầu nhanh, mạnh và gấp, dồn
dập thì nhịp thơ hai câu sau được kéo giãn ra dần, nghe sao nhẹ nhàng và êm ái
đến thế. Tiếng hát vút cao, cùng gió khơi căng chiếc buồm lên. Tiếng hát say
mê, tiếng hát yêu đời, tiếng hát hăng hái. Những người dân lao động chân chất,
hiền lành đã biến tiếng hát thành một sức mạnh diệu kì đưa đẩy đoàn thuyền đè
lên muôn ngàn ngọn sóng bạc ra khơi, nâng bổng họ qua bao nỗi khó khăn, vất vả,
gian truân. Cái khí thế lao động tưng bừng, nhộn nhịp, hòa chung với câu hát
dân dã như tan ra, theo dòng huyết quản đỏ tươi tuôn trào trong cơ thể, phơi phới.
Đoàn thuyền đánh cá băng băng lướt đi, phấn khởi, sung sướng trong khí thế lao
động sôi sục, ôm ấp một niềm hi vọng cháy bỏng, một niềm tin vững chắc. Đó cũng
là khí thế của những con người mới đứng lên xây dựng đất nước:
“Đi ta đi, khai phá rừng hoang
Hỏi núi non cao đâu sắt đâu vàng
Hỏi biển khơi xa đâu luồng cá chạy
Sông Đà, sông Lô, sông Hồng, sông Chảy
Hỏi đâu thác chảy cho điện quay chiều?”
(Tố Hữu - Bài ca xuân 61)
Đoàn
thuyền ra khơi. Tiếng hát đeo đẳng theo sau, cứ ngân nga, ngân nga, vang vọng
khắp mặt biển bao la, để rồi câu hát nhiệt tình, say sưa ấy tan vào trong lòng
biển, trìu mến, thiết tha như tiếng mời gọi da diết đàn cá đến đây “Đến dệt lưới
ta, đoàn cá ơi!”.
Câu thơ kêu gọi đàn cá đến,
mang những thân cá lung linh, lấp lánh dệt đầy chiếc lưới ngư dân như một lời
thủ thỉ, tâm tình. Thán từ “ơi…” bật ra, kéo dài trong những người dân chài lưới
ấy, các chú cá ngày đêm tung tăng dệt trên lòng biển muôn ngàn sợi chỉ sáng ngời
bỗng chốc trở thành những người bạn bé nhỏ, đáng yêu:
“Trâu
ơi ta bảo trâu này
Trâu
ra ăn cỏ, trâu cày với ta.”
(ca
dao)
Người
ngư dân đã dành trọn cho đàn cá một tình cảm thiết tha, chân thành, đậm đà và
thắm thiết. Câu thơ bồi hồi vang lên, vút cao cũng như chính tấm lòng những người
dân thủ thỉ, thân mật gọi những người bạn, những chú cá nhỏ ấy. Khúc hát nhộn
nhịp cứ vang xa, ngân mãi: Khúc hát gọi cá vào lưới đầy quyến rũ than thương. Bằng
nghệ thuật so sánh đặc sắc, những chú cá thu thoáng chốc hóa thành những đoàn
cá thoi, hăng say ngày đêm dệt ra cho đời những tấm lụa đẹp đẽ:
“Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!”
Đoạn
thơ bay bổng theo câu hát, tưng bừng vui tươi khí thế lao động thật phấn khởi.
Với khí thế làm việc ấy, đoàn thuyền lướt giữa những con sóng nhấp nhô tạo
thành đường di chuyển mềm mại, uốn lượn. Huy Cận đã đưa ta tới cái bồng bềnh
lãng mạn, đưa ta đến một thiên đường lấp lánh ánh tinh tú huyền ảo và thơ mộng
của trời đêm
“Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng.”
Chiếc
thuyền đi, dường như không bằng sức người nữa mà như đang lái giữa bốn bề gió lộng.
Ngọn gió mềm mại đẩy chiếc thuyền đi, trương cánh buồm lên, căng tròn, cong
cong tựa như vầng trăng. Huy Cận đã hái mặt trăng trên trời cao xuống, lồng vào
cánh buồm căng lên hả hê đón gió trời:
“Nước bay thẳng xuống ba nghìn thước,
Tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây.”
(Lí
Bạch - Xa ngắm thác Núi Lư)
Vầng
trăng như tuột khỏi màn đêm huyền ảo để rơi xuống, lung linh, nhấp nhô trôi
trên những con sóng rì rào vỗ. Những cánh buồm lộng gió như ánh trăng huyền diệu
trên biển cả. Mặt trăng đính trên sóng biển! Ôi chao, đẹp biết bao nhiêu. Một bức
tranh kì ảo biết bao nhiêu. Màn đêm đen vây bọc, tối tăm và ngời sáng, lung
linh sắc vàng huyền ảo. Nên thơ! Thi vị! Nếu như Huy Cận đã đưa mặt trăng xuống
trần, đưa chị Hằng Nga kiều diễm, thướt tha xuống vui đùa, gần gũi cùng đoàn
thuyền thì… thật tài tình, nhà thơ tài hoa ấy lại chắp cánh cho đoàn thuyền bay
lên giữa những tầng mây cao. Tối đến, bầu trời dường như thấp hơn, kho con tàu trườn
lên đỉnh ngọn sóng nhô cao, bỗng chốc trở nên ngỡ ngàng thấy mình lâng lâng bồng
bềnh lướt giữa những đám mây xanh duyên dáng. Rồi trong phút chốc, con thuyền lại
tiếc nuối rời khỏi cảm giác sảng khoái, lâng lâng ấy để trượt xuống thân sóng,
trở lại với biển bằng bao la. Cứ “lướt giữa mây cao với biển bằng”, con thuyền
nhấp nhô lên xuống. Con sóng đội con tàu lên liếm vào bầu trời đêm. Rồi chính
những làn sóng ấy lại đưa con thuyền trở về lướt giữa biển bằng. Và thế là,
đoàn thuyền trở thành một chiếc gạch nối, gắn kết bầu trời và mặt biển hòa quyện
vào nhau. Huy Cận đã đạt tới tột đỉnh của sự tưởng tượng phong phú, tài tình.
Ta ngạc nhiên, bỡ ngỡ rồi lại thích thú với sự liên tưởng kì lạ, mới mẻ, để cho
tâm hồn lâng lâng, bồng bềnh nơi mây xanh, rồi trồi sụt xuống biển xanh bát
ngát. Lãng mạn thế, thơ mộng thế, nhưng sau những chuyến hành trình, những cuộc
phiêu lưu bí ẩn, tham quan dãi ngân hà kì diệu, đoàn thuyền vẫn không rời thực
tế, rời xa khí thế lao động:
“Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.”
Hóa
chốc, những người ngư dân chân chất trở thành các kĩ sư, những nhà thám hiểm
tài ba, can trường vĩ đại chỉ bằng một nét chấm phá. Công việc được bắt đầu một
cách thật thành thạo, nhuần nhuyễn “dò bụng biển”. Các nhà thám hiểm ấy đang
khai phá, đang tìm kiếm những kho báu vô giá chôn dưới đại dương bao la, làm
giàu đất nước. Công việc mới to tát, vĩ đại làm sao. Những đoàn thuyền đánh cá
quây quần, dàn đan, thả lưới vây quanh, chuẩn bị cho việc đánh bắt nhanh mạnh,
dứt khoát như người lính triển khai đội hình chiến đấu. Con người hòa chung một
giai điệu lao động say sưa, khẩn trương như những người lính đang hối hả triển
khai cuộc chiến đấu thần tốc. Tất cả đều bật lên một sự nhịp nhàng, thuần thục,
một khí thế lao động tươi vui.
Đại
dương chứa trong mình cả kho cá bạc:
“Cá nhụ, cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng.”
Một
kho tàng mới phong phú, đa dạng làm sao. Trong bút pháp liệt kê, nguồn tài
nguyên vô tận: nhụ, chim, đé, song… làm giàu cho Tổ quốc. Biển ta ơi, mênh mông
sản vật, mênh mông tình yêu thiên nhiên và phải có thái độ trân quý, nhà thơ mới
có những câu thơ đẹp đến thế! Hàng nghìn chú cá song như hàng nghìn những bó đuốc
rực rỡ, lấp lánh, lung linh giữa màn đêm bao la vô tận, thắp lên luồng ánh sáng
xua đi bao buốt giá, tối tăm: “Cái đuôi em vẫy trăng vàng chóe”. Không có một hồn
thơ nhạy cảm, dào dạt yêu thiên nhiên, không có một đôi mắt tinh tường sao Huy
Cận có thể chụp, có thể vẽ lại một nét xao động, một tiếng thổn thức bé nhỏ của
thiên nhiên. Chú cá song quẫy đuôi, làm bóng trăng vằng vặc in trên làn nước vỡ
ra. Từ những mảnh rạn ấy, chảy ra những giọt mật hòa tan với nước biển mặn mà tạo
nên một thứ nước thần kì, sóng sánh vàng chóe. Cái sự kết hợp tài tình, bất ngờ
của thiên nhiên giữa chiếc đuôi chú cá và bóng trăng lung linh, giữa cái màu
đen huyền ảo ấm áp đến màu vàng chóe. Huy Cận như là một họa sĩ tài ba và dưới
nét cọ ấy, một cảnh tượng nên thơ hiện ra, lôi cuốn, thơ mộng và tràn ngập sức
sống, để rồi cho ta bần thần, sững sờ với nét đẹp kì lạ của tạo hóa. Chỉ là một
cử động nhỏ thôi, cũng lắng đọng trong ta bao cảm giác bồi hồi, xao xuyến. Lòng
yêu thiên nhiên của Huy Cận như tan ra, vỡ ra, trộn lẫn với không gian bao la,
lồng lộng. Và trong chính giây phút lắng đọng ấy, Huy Cận sửng sốt lắng nghe được
tiếng thở đều đặn, khẽ khàng của thời gian. Huy Cận như cảm được, nghe được cái
tiếng đập của trái tim thời gian bỗng chôn giấu ẩn sau màn đêm thăm thẳm. Và
cái tiếng thở ấy, nhập vào trong những vì tinh tú trên trời cao, những ngôi sao
nhấp nháy, ánh trăng dịu dàng hội tụ lại, in hình bóng lung linh trên đáy biển.
Trong tình yêu thiên nhiên rộng mở, Huy Cận bàng hoàng nhận ra: chính hơi thở đều
đặn của trời đêm mà mình đã vô tình khám phá, ô hay! Chính là tiếng vỗ rì rào của
những con sóng dập dềnh mãi miết lăn tăn xô vào bờ: “Đêm thở: sao lùa nước Hạ
Long”.
Một
bức tranh thật đẹp. Sao như ùa xuống, hội tụ trong đáy lòng rộng mở của Huy Cận,
nhấp nhánh, lung linh, nhuộm sáng những dòng nước Hạ Long. Dấu “:” chính là sự
giải thích tài tình. Tiếng thở của thời gian, ấy là dòng sao trời ùa xuống biển
nước. Huy Cận đang bị vây giăng bởi cảm giác bồng bềnh, mênh mông.
Trong
suốt bốn đoạn thơ đầu, Huy Cận liên tục đưa ta bồng bềnh tới những xứ sở lạ
lùng đẹp đẽ và luôn trong bất cứ cảnh nào khí thế lao động cứ vút cao, ngân mãi
khúc tráng ca về lao động của con người mới làm chủ bản thân, làm chủ thiên
nhiên, làm chủ xã hội trong bút pháp lãng mạn tài hoa.
“Các vị La Hán chùa Tây Phương
Hôm nay xã hội đã lên đường
Tôi nhìn mặt tượng dường tươi lại
Xua bóng hoàng hôn tản khói sương.”
(Huy
Cận)