Người
lính trong thơ Phạm Tiến Duật đi vào cuộc chiến đấu với tất cả tính chất chủ
động, tự tin của những người có lý tưởng cao đẹp, có sức mạnh và tiềm lực nên
họ rất dũng cảm và mang những nét thanh thản, vui tươi. Lái xe trên con đường
Trường Sơn khói lửa, con đường ấy trong bom đạn, mưa tuôn phải trả giá bằng bao
mồ hôi, xương máu nhưng các vẫn tràn đầy nghị lực bất chấp gian khổ, hiểm nguy
để hoàn thành nhiệm vụ. Xe “không kính, không mui, không đèn” mà tâm thế vẫn
ung dung thanh thản, khó khăn nhiều mà mắt vẫn “nhìn trời, đất, gió chim”, vẫn
hiên ngang: “nhìn đất nhìn trời, nhìn thẳng”. Những câu thơ dí dỏm, tinh
nghịch, ngang tàng đầy sức trẻ của những chàng trai như thách thức với mọi khó
khăn:
Không có
kính, ừ thì có bụi
Bụi phun tóc
trắng như người già
Chưa cần rửa
phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt
lấm cười ha ha
Không có
kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn, mưa
xối như ngoài trời
Chưa cần
thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng,
gió lùa khô mau thôi
Nếu
như hai khổ đầu bài thơ mang lại cho ta những cảm giác về những khó
khăn thử thách thấy người lính dù sao cũng vẫn mơ hồ thì đến đây, thử thách,
khó khăn ập tới cụ thể, trực tiếp. Đó là “bụi phun tóc trắng” và “mưa tuôn xối
xả” (gió, bụi, mưa tượng trưng cho gian khổ thử thách ở đời). Trên con đường
chi viện cho miền Nam ruột thịt, những người lính đã nếm trải đủ mùi gian khổ.
Chuyện vặt ấy mà, có hề gì ! Nhịp điệu câu thơ, đặc biệt là các từ “ừ thì” đã
nói lên rất rõ điều đó. Đọc những câu thơ trên, ta tưởng như nhìn thấy mái đầu
bụi trắng, bộ mặt lấm lem và nghe rõ tiếng cười ha ha, sảng khoái của người
lính.Nhưng đằng sau những dòng chữ bông đùa đáng yêu này là một bản lĩnh chiến
đấu rất vững vàng của họ, bởi không vững vàng thì không thể đùa vui như vậy
giữa tuyến đường Trường Sơn ác liệt này.
Trước thử thách mới, người chiến sĩ vẫn không nao núng. Các anh càng bình tĩnh, dũng cảm hơn. “mưa tuôn, mưa xối xả”, thời tiết khắc nghiệt, dữ dội nhưng đối với họ tất cả chỉ “chuyện nhỏ”, chẳng đáng bận tâm, chúng lại như đem lại niềm vui cho người lính.Chấp nhận thực tế, câu thơ vẫn vút lên tràn đầy niềm lạc quan sôi nổi: “không có kính ừ thì có bụi, ừ thì ướt áo”. Những tiếng “ừ thì” vang lên như một thách thức, một chấp nhận khó khăn đầy chủ động, một thái độ cứng cỏi. Dường như gian khổ hiểm nguy của chiến tranh chưa làm mảy may ảnh hưởng đến tinh thần của họ, trái lại họ xem đây là một dịp để thử sức mình như người xưa xem hoạn nạn khó khăn để chứng tỏ chí làm trai. Tình cảnh của các anh được miêu tả rất chân thực những người chiến sĩ đã bình thường hoá cái không bình thường đó và vượt lên cùng tất cả sự cố gắng, cùng tinh thần trách nhiệm rất cao. Họ chấp nhận gian khổ như một điều tất yếu, khó khăn không mảy may ảnh hưởng đến tinh thần của họ. Hình ảnh của họ mang một vẻ đẹp kiên cường.
Và
sau thái độ ấy là những tiếng cười đùa, những lời hứa hẹn, quyết tâm vượt gian
khổ hiểm nguy:”Chưa cần rửa.... khô mau thôi”. Cấu trúc câu thơ vẫn cân đối,
nhịp nhàng theo nhịp rung cân đối của những bánh xe lăn. Câu thơ cuối 7 tiếng
cuối đoạn có đến 6 thanh bằng “mưa ngừng gió lùa khô mau thôi” gợi cảm giác nhẹ
nhõm, ung dung rất lạc quan, rất thanh thản. Đó là khúc nhạc vui của tuổi 18 -
20 hoà trong những hình ảnh hóm hỉnh: “phì phèo châm điếu thuốc - nhìn nhau mặt
lấm cười ha ha” ... ý thơ rộn rã, sôi động như sự sôi động hối hả của đoàn xe
trên đường đi tới. Những vần thơ ít chất thơ nhưng càng đọc thì lại càng thấy
thích thú, giọng thơ có chút gì nghịch ngợm, lính tráng. Ta nghe như họ đang
cười đùa, tếu táo với nhau vậy. Có lẽ với những năm tháng sống trên tuyến đường
Trường Sơn, là một người lính thực thụ đã giúp Phạm tiến Duật đưa hiện thực đời
sống vào thơ ca - một hiện thực bộn bề, một hiện thực thô tháp, trần trụi,
không hề trau chuốt, giọt rũa. Đấy phải chăng chính là nét độc đáo trong thơ
Phạm Tiến Duật. Và những câu thơ gần gũi với lời nói hàng ngày ấy càng làm nổi
bật lên tính cách ngang tàng của những anh lính trẻ hồn nhiên, yêu đời, trẻ
trung. Đó cũng là một nét rất ấn tượng của người lính lái xe Trường Sơn. Cái
cười sảng khoái vô tư, khác với cái cười buốt giá trong bài thơ “Đồng chí”, nụ
cười hồn nhiên ấy rất hiếm khi gặp trong thơ ca chống Pháp, nụ cười ngạo nghễ
của những con người luôn luôn chiến thắng và tràn đầy niềm tin.điều đó đã ngân
lên câu hát nâng bước chân người lính đi tiếp những chặng đường mới: “lại đi,
lại đi trời xanh thêm”. Không dễ gì có được một thái độ dũng cảm đến ngang tàng
và lạc quan đến như thế nếu không mang trong mình một trái tim yêu nước can
trường!
Người
lái xe trong bài thơ là những người chiến sĩ trẻ trung. Các anh rất trẻ trung,
hồn nhiên, tâm hồn gần gũi với thiên nhiên. Trong tâm hồn họ chứa chan hy vọng.
Không dễ gì có được thái độ lạc quan đến như thế nếu không mang trong mình một trái
tim yêu nước của tuổi trẻ Việt Nam thời chống Mĩ. Phải nói rằng hình ảnh người
chiến sĩ lái xe trong thơ Phạm Tiến Duật thật tươi tắn và yêu đời. Chúng ta mãi
mãi yêu quý và tự hào về họ.