Nghệ thuật bài chòi là một trong những hình thức nghệ thuật sân khấu dân tộc đặc sắc, được phát triển từ trò chơi bài chòi.
Bài chòi là trò chơi
dân gian mộc mạc, mang hơi thở cuộc sống của cộng đồng dân cư. Và trên hết, bài
chòi là ký ức văn hóa, lưu giữ bản sắc của người dân bản xứ. Với những giá trị
văn hóa nghệ thuật và sức sống mạnh mẽ được cộng đồng cư dân miền Trung gìn giữ,
ngày 7/12 vừa qua, nghệ thuật bài chòi Trung bộ Việt Nam đã chính thức được tổ
chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc UNESCO ghi danh vào danh
sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Một
tiết mục hô hát Bài Chòi được biểu diễn tại Hội An
Nghệ thuật bài chòi là
một trong những hình thức nghệ thuật sân khấu dân tộc đặc sắc, được phát triển
từ trò chơi bài chòi. Bài chòi từ hô tên quân bài làm vui ở hội chơi, dần phát
triển thành các tiết mục hát rồi diễn xướng dân gian với hình thức kể chuyện và
trở thành nghệ thuật sân khấu bài chòi.
Nhà nghiên cứu Phùng
Sơn cho biết: Trong chơi bài chòi, người chơi ngồi ở trong chòi để đánh. Người
hô tên con bài – gọi là anh hiệu, sẽ rút con bài ra rồi đọc tên con bài đó. Những
người ngồi dưới, ai sở hữu con bài đó sẽ giơ tay lên để nhận cờ. Sau này trò
chơi được tăng thêm phần thú vị, người hiệu phải hát lên 1 câu trước khi nói
tên con bài – như thế người chơi cũng được thưởng thức văn nghệ. Từ đó, những
bài chơi hát lên được gọi là bài thai, đó là những câu thơ nhưng chưa đủ tiêu
chí về nghệ thuật. Trò chơi thú vị nhưng đòi hỏi sự nhiêu khê trong khâu tổ chức.
Vì vậy khi phục hồi lại loại hình đó, gọi là bài chòi để giữ tên gốc, nhưng thực
tế đã được pha với tên bài thai
Bài chòi là môn nghệ
thuật đa dạng, kết hợp giữa âm nhạc, thơ ca, diễn xuất, hội họa và văn học. Về
cơ bản, bài chòi là sân chơi của những ván cờ. Mỗi ván gồm có 30 quân cờ với 30
tên gọi khác nhau, được chia thành 10 loại thẻ gỗ. Người chơi sẽ được chọn mua
các loại thẻ đó. Cuộc chơi bắt đầu diễn ra khi anh hiệu (người hô bài) bước đến
ống thẻ cái, xóc đi xóc lại rồi chậm rãi rút từng con bài. Mỗi lần rút bài, anh
hiệu sẽ đọc tên quân bài đó. Người nào ăn đủ 3 con (được 3 cờ) thì xem như thắng
cuộc.
Vào xuất cờ, mọi người
đều chăm chú và thích thú lắng nghe những điệu hát trước khi anh hiệu hô câu
thai mang tên quân bài. Anh hiệu giỏi thường khéo léo hô một cách chậm rãi, khiến
người nghe hồi hộp chờ đợi rồi đoán già đoán non đó là con bài gì. Đối với những
người chơi, chuyện được – thua không quan trọng mà thú vị ở chỗ họ cùng thưởng
thức những câu hát trầm bổng, nhịp nhàng, du dương như đọc thơ vậy.
Thu Sang - diễn viên của
Trung tâm Văn hóa Thể thao Hội An chia sẻ: Đây là một hoạt động văn hóa. Những câu
chúng tôi hát đều rất vui, mình hát đối đáp với nhau và diễn rất hài hước. Có
những câu như hò vè, hát đối, hát ghẹo… và thường hát 2 người sẽ vui hơn.
Theo nhà nghiên cứu Phùng Sơn, bài chòi thu
hút các vị khách quốc tế bởi các sân chơi đã được tái hiện theo đúng lối cổ và
rất màu sắc. Bên cạnh đó, trong dàn nhạc bài chòi có tiếng trống cuốn hút những
người mê nhạc jazz với tiếng trống là chủ lực. Chính vì vậy những người nước
ngoài dù không hiểu lời bài hát nhưng lại bị say mê chất nhạc của bài chòi.
Hiện nay, để bài chòi gần
gũi và dễ hiểu hơn đối với du khách Việt, những lời cổ của bài chòi đã được
thay thế bằng lời mới, như lời ông Phùng Sơn: Khi phục hồi lại, thì phải có lực
lượng biên tập, sáng tác những lời mới. Bởi những làn điệu dân ca là cố định rồi,
nhưng lời mới với những nội dung phản ánh thực tế của hiện tại. Những lời cổ
đôi khi rất khó hiểu, nên khi viết bài chòi tôi cố gắng đưa ra những tình huống
xuất hiện thường xuyên trong cuộc sống. Thêm nữa, để chất dân ca đậm đặc, tôi
không dám làm thơ, bởi bài chòi thường dùng những câu lục bát hoặc lục bát biến
thể. Thế nên, nếu mình dùng lời mới quá thì chất dân ca mất đi, mà tôi chọn những
câu ca dao đã có sẵn âm điệu, rồi từ những câu ca dao đó mình phát triển thêm để
đưa vào con bài, như thế vẫn giữ nguyên được chất dân ca, du dương.
(Theo
Bảo Trang, vovworld.vn, ngày 18 tháng
12 năm 2017)
Bài gốc:
https://vovworld.vn/vi-VN/giai-dieu-que-huong/dac-sac-nghe-thuat-bai-choi-trung-bo-604054.vov